سفسطه یک مغالطه منطقی است که در استدلال‌های رسمی وجود دارد. به عبارت دیگر سفسطه گزاره‌ای نادرست است که درست به نظر می‌رسد. فرض بر این است که سفسطه زمانی به کار می‌رود که منظور فریب دادن باشد و معمولاً سفسطه را عمدی می‌دانند. به عنوان مثال، سیاستمدار از سفسطه استفاده کرد تا رأی دهندگان خود را متقاعد کند که سیاست‌های او بیشتر از اینکه به منافع آن‌ها آسیب برساند، سود خواهد داشت. با این مقاله از مجله 30nergy همراه باشید تا سؤال سفسطه چیست را به صورت کامل بررسی کنیم.
معنی سفسطه؛ استدلالی سطحی و مغالطه آمیز
سفسطه به استدلال سطحی و مغالطه آمیز اشاره دارد. هم اصطلاح و هم مفهوم سفسطه ریشه در یونان باستان دارند. این اصطلاح از گروهی از دانشمندان به نام سوفسطاییان گرفته شده که ارسطو در رساله‌ای آن‌ها را رد کرده است. ارسطو اظهار داشت که استدلال‌های آن‌ها از شواهد ناکافی و نادرست استفاده می‌کند و بنابراین کل آموزه‌های آن‌ها تضعیف می‌شود. سفسطه در معنای تخصصی خود در محافل مناظره، به طور خاص به یک استدلال نامعتبر دلالت می‌کند.
سفسطه و ادله باطل
برای شناخت بیشتر سفسطه مثالی را بیان می‌کنیم. این مثال، نمونه‌ای از یک استدلال قیاسی معتبر یا استدلالی است که اگر همه مقدمات آن دقیق باشند، نتیجه‌گیری آن نمی‌تواند نادرست باشد:
- باران می‌بارد (شواهد)
- اگر باران ببارد، خیابان‌ها خیس خواهند شد (فرض)
- اگر خیابان‌ها خیس باشند، لغزنده خواهند بود (Premise)
- بنابراین، خیابان‌ها لغزنده است (نتیجه گیری)
استدلال‌های نامعتبری که معتبر به نظر می‌رسند و در نتیجه مغالطه آمیز هستند، سفسطه نامیده می‌شوند. طبق نظر ارسطو، سوفیست‌ها در استدلال‌های خود از منطق مغالطه آمیز استفاده می‌کردند و به جای اعتبار بر اقناع بلاغی تکیه می‌کردند.
استدلال رسمی ادعایی است مبتنی بر یک مقدمه که از شواهد دقیق استفاده می‌کند و به یک نتیجه قوی منتهی می‌شود. پیش‌فرض نیز نظریه یا ایده‌ای است که هر بخش میانی یک استدلال رسمی، از معرفی یک مدرک منتهی به نتیجه‌گیری، بر آن استوار است. نتیجه یک حقیقت پیشنهادی یا یک عمل یا اعتقاد است که باید به دلیل شواهد ارائه شده در استدلال و صدق مقدمات پیش از آن اتخاذ شود.
بیشتر بخوانید: وابی سابی؛ فلسفه‌ای ظریف برای نجات انسان‌ها
پیشینه تاریخی سفسطه
سفسطه مفهومی بود که در یونان باستان سرچشمه گرفت. آن‌ها نسبت به بسیاری از معاصران خود انتقاد داشتند و سایر فیلسوفان با منطق آن‌ها مشکلات مهمی داشتند.
سوفیست‌ها چه کسانی بودند؟
سوفیست معلمی در یونان باستان بود که در ازای دریافت پول تدریس می‌کرد. از سوفسطائیان برجسته می‌توان به پروتاگوراس و گورجیاس اشاره کرد. سوفسطائیان به عنوان متخصص تلقی می‌شدند و در جامعه یونان بسیار مورد توجه بودند. با این حال، در همان زمان، برخی از رهبران جامعه معتقد بودند که ایده‌های جدید و ماهیت متقاعد کننده سوفیست‌ها برای جامعه خطرناک است. به عنوان مثال، یکی از شکایات اصلی که در محاکمه سقراط علیه سقراط مطرح شد این بود که او یک سوفسطایی بود که با عقاید جدید خود جوانان آتن را فاسد کرده بود. اما او برای متمایز ساختن خود از سوفیست‌ها تلاش زیادی کرد.
موضوعات اصلی که سوفیست‌ها در استدلال‌های خود بر آن تأکید می‌کردند، تفاوت بین اعمال طبیعی افراد و اعمالی بود که از طریق سنت‌ها به دست آورده بودند. به گفته افلاطون، آن‌ها استدلال می‌کردند که گفتار انسان قوی‌ترین ابزاری است که هر انسانی می‌تواند از آن استفاده کند و استفاده از زبان می‌تواند به شدت واقعیت فرد را تغییر دهد.
منتقدان سفسطه چه می‌گویند
افلاطون و ارسطو، در میان دیگر فیلسوفان یونان باستان، منتقد سوفیست‌ها بودند. آن‌ها اظهار داشتند که سوفیست‌ها فیلسوفان مشروعی نیستند، زیرا استدلال‌های آن‌ها صحیح نیست. آن‌ها به منطق سوفسطائیان لقب «سفسطه» دادند و گفتند که از فلسفه فروتر است. افلاطون یکی از سرسخت‌ترین مخالفان سوفیست‌ها بود. او مدعی شد که آن‌ها غیراخلاقی هستند و از لفاظی‌های بیش از حد استفاده می‌کنند.
افلاطون اظهار داشت که سوفیست‌ها وانمود می‌کردند که حقایق جدید را می‌دانند بدون اینکه به طور کامل فرضیاتی را که آموزه‌های خود را بر اساس آن‌ها قرار داده‌اند بررسی کنند. آن‌ها در استدلال‌های خود بیش از حد از لفاظی استفاده می‌کردند. یکی از فیلسوفان مدرن، مارینا مک کوی، اظهار داشت که دلیل اصلی بیزاری افلاطون از سوفیست‌ها این بود که او آن‌ها را غیراخلاقی می‌دا‌نست.
ارسطو فیلسوفی است که به سه تاکتیک اصلی سوفیست‌ها همانطور که در بالا اشاره شد اشاره کرد. او ادعا کرد که سوفیست‌ها آنقدر به قدرت سخنوری خود می‌پرداختند که تأثیر اعمالشان بر شنوندگان را دست‌کم می‌گرفتند. به گفته وی، آن‌ها معتقد بودند که علم آن‌ها مطلق است و بنابراین باید بتوانند هر یک از شنوندگان خود را با قدرت استدلال خود متقاعد کنند.
انواع سفسطه؛ سه دسته اصلی را بشناسید!
سفسطه انواعی دارد و سه نوع سفسطه (یا دلایل ارتکاب سفسطه) وجود دارد. در ادامه به بررسی هر کدام از انواع سفسطه می‌پردازیم تا با آن‌هل بیشتر آشنا شوید.
1-سفسطه تصادفی
طرفداران این سفسطه بنا بر صورت موضوع استدلال خود را درست می‌دانند. نمونه‌ای از سفسطه تصادفی این است که «بریدن انسان با ابزار تیز جرم است. پزشکان این کار را انجام می‌دهند. بنابراین، پزشکان مرتکب جرم می‌شوند.» این استدلال نادرست است. زیرا دلایل قانونی برای بریدن مانند عمل‌های جراحی با ابزار وجود دارد. بنابراین، در حالی که بریدن یک فرد با ابزار تیز در برخی موارد جرم محسوب می‌شود، اما زمینه‌هایی که پزشکان این عمل را انجام می‌دهند قانونی است. بنابراین، این استدلال نادرست است.
بیشتر بدانید: کوچینگ چیست و چرا همه به کوچ نیاز داریم؟
2- سفسطه نتیجه‌گیری بی ربط
این سفسطه‌ای است که در آن نتیجه استدلال هیچ ارتباط معتبری با هیچ یک از مقدمات آن ندارد.
نمونه‌ای از سفسطه نتیجه‌گیری نامربوط این است که “پیتر نمی‌تواند در آن مسابقه فوتبال برنده شود.” او غیردوستانه و بدخلق است.» پیش‌فرض‌های بیان‌نشده این استدلال این است که مهارت‌های ورزشی پیتر زمانی کاهش می‌یابد که او یا غیردوستانه یا بدخلق یا هر دو در یک زمان باشد. بداخلاقی یا غیردوستانه بودن را نمی‌توان ثابت کرد. بنابراین، نتیجه گیری بی‌ربط به مقدمات است.
3- چند پرسش در یکی
این یک سفسطه است که در آن چندین سؤال در یک سؤال مطرح می‌شود. به ویژه هنگامی که چنین سؤالی پاسخ یکی از سؤالات فرعی خود را فرض می‌کند.
نمونه‌ای از سفسطه بودن بسیاری از سؤالات در یکی این است: “چطور می‌توانید به فرار از این همه مالیات ادامه دهید؟” این سوال متکی بر پاسخ مثبت به دو سوال مطرح نشده است: “آیا در گذشته از پرداخت مالیات فرار کرده اید؟” و “آیا هنوز از مالیات فرار می‌کنید؟”
موارد استفاده سفسطه
در این مقاله سؤال سفسطه چیست را پاسخ داده و انواع سفسطه را معرفی کردیم. سفسطه عمداً از منطق مغالطه‌آمیز برای ارائه نتیجه‌ای به یک استدلال استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، سفسطه گزاره‌ای نادرست است که درست به نظر می‌رسد. هم اصطلاح و هم ایده سفسطه از یونان باستان آمده است.
سوفیست‌ها معلمانی در یونان باستان بودند که در ازای پول تدریس می‌کردند. کانون اصلی آموزه‌های آن‌ها تفاوت بین اعمال طبیعی انسان‌ها و آداب و رسومی بود که آن‌ها از سنت پیروی می‌کردند. به عبارتی نسبیت حقیقت، اخلاق و قدرت زبان در شکل دادن به واقعیت است.
سوالات متداول در زمینه سفسطه چیست؟
سوفیست چه کسی است؟
سوفسطایی کسی است که در یک استدلال رسمی از مغالطه استفاده می‌کند. سوفیست عضو یک گروه فلسفی از معلمان یونان باستان است.
تفاوت بین فلسفه و سفسطه چیست؟
دو طرفدار این ایده که سفسطه از فلسفه متمایز است، افلاطون و ارسطو بودند. آن‌ها ادعا کردند که از آنجایی که سوفیست‌ها (از نظر آن‌ها) غیراخلاقی هستند و به شیوه‌ای متفاوت از فیلسوفان زندگی می‌کنند، نمی‌توان آن‌ها را فیلسوف واقعی در نظر گرفت. آن‌ها همچنین اظهار داشتند که سوفیست‌ها به دنبال اثبات باورهای خود بودند، در حالی که فیلسوفان به دنبال یادگیری حقیقت بودند، خواه در ابتدا به آن اعتقاد داشته باشند یا نه.
آیا سقراط سوفسطایی است؟
بسیاری از مردم فکر می‌کردند که سقراط یک سوفسطایی است. او برای رد این ادعا تلاش زیادی کرد. با این حال، این تصور یکی از عوامل اصلی تصمیم مردان آتن برای اعدام او بود.